Üstün Yeteneklilerin Özellikleri

Üstün zeka ve üstün yetenek alanında yapılan son bir asırlık bilimsel araştırmalar üstün yetenek ile ilgili düşüncelerimizi ve kararlarımızı da değiştirmiştir. Yıllar önce üstün zeka yalnızca yüksek IQ olarak görülür ve bu nedenle yalnızca IQ testleri ile ölçülürdü. Bilimsel araştırmalar bu tür konservatif bir yaklaşımın ne denli sınırlı olduğunu ve bu nedenle üstün yetenekli çocukların önemli bir kısmını tanılayamadığını ortaya koymuştur. Nitekim yaratıcı yetişkinlerin önemli bir kısmının çocukluk yıllarında pek de yüksek IQ’ye sahip olmadıkları bilinmektedir. Üstün yetenek, çeşitli şekillerde çocukların davranışlarında ve farklı alanlarda gözlemlenebilir. Nitekim 4 yaşında kendi kendine okumaya başlayan bir çocuğun IQ testinde yüksek puan alması pek de önem taşımamaktadır. Bu çocuk erken yaşlarda gösterdiği akademik beceri ile üstün yetenekli olduğunu bir dereceye kadar kanıtlamıştır. Uğur Sak (2011, üstün yeteneği “insanlık yaşamı için temel değeri olan alanlarda gösterilen olağanüstü başarı veya performans” olarak tanımlamıştır. Bu hümanistik tanım, Anabilim üstün yetenekliler programlarının da benimsediği bir tanımdır.

Üstün yetenek, okulöncesi dönemde çocukların aşağıdaki performanslarında açıkça gözlemlenebilir. Bu özellikleri gösteren çocukların üstün özel yeteneğe sahip olma olasılıkları çok yüksektir ve bu nedenle özel eğitime ihtiyaç duyarlar:

•         Okuma ve yazma gibi akademik beceriler
•         Matematik (zihinde karmaşık hesaplamalar yapmak vb.)
•         Mantıksal düşünceler
•         Resim
•         Müzik

Uğur Sak (2011)’ın ve Ruf (2005)’ın çalışmalarından alınan üstün yetenekli çocukların zeka düzeylerine göre çeşitli yaş aralıklarında gösterdikleri özellikler aşağıdaki tablolarda sınıflandırılmıştır. Anne ve babaların üstün zekâlı çocuklarının özelliklerini ay ve ay kaydettikleri bu araştırmalarda üstün zekâlı çocuklar gerek takvim yaşı düzeylerine göre gerekse zihinsel yaş düzeylerine göre bazı ortak özellikler göstermişlerdir.

Birinci Düzey Üstün Yetenek İşaretleri

Yaş/Dağılım	Özellik
Çoğu 1,5 yaşından önce	Birçok sözcüğü anlamsal olarak bilir, bu sözcükleri telaffuz eder.
Önemli bir kısmı 2 yaşından daha önce	Renkleri tanır, sayıları ezbere sayar. Bulmacalara karşı ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 18-30 ay aralığında	Sessizce oturup televizyonu pür dikkat izler.
Önemli bir kısmı 3 yaşına gelinceye kadar	Sayıları, harfleri ve renkleri öğrenebilir. Karmaşık düzeyde konuşmaya başlar, zengin sözcük dağarcığı geliştirir.
Çoğu 4 yaşına gelinceye kadar	Basit işaretleri, kendi isimlerinin yazılış biçimlerini ve alfabeyi öğrenebilir. Basit toplama ve çıkarma işlemlerini yapabilmeye başlar.
Çoğu 5 yaşından önce	Okumayı öğrenmeye karşı ilgi gösterir.
Çoğu 6 yaşına gelinceye kadar	Basit işaretleri ve kitapları okumaya başlar. Kendi kendine bilgisayar kullanmaya başlar.
Tamamı 7 yaşına gelinceye kadar	Okumayı öğrenebilir, akranlarından 2-3 sınıf daha üst düzeyde okuyabilir.
Tamamı 7-7,5 yaşına gelinceye kadar	Bölümlü kitapları okumaya başlar.
Bir kısmı 7-7,5 yaşlarında, çoğu 8 yaşlarında	Okulda derslerin yavaş işlenmesi ve derslerdeki tekrarlar nedeniyle sabırsızlık işaretleri göstermeye başlar.

İkinci Düzey Üstün Yetenek İşaretleri

Yaş/Dağılım	Özellik
Neredeyse tamamı 6-12 aylık iken	Yetişkinlerin verdiği yönergeleri ve soruları anlamaya başlar.
Çoğu 11-15 aylık iken	Kendi başına kitapları inceleyebilir, sayfalarını çevirebilir.
Çoğu 15-18 aylık iken	Birçok sözcük bilir. Birçok rengi tanır.
Çoğu 11-16 aylık iken	Market ve mağaza gibi yerlerin adlarını ve marka isimlerini tanır.
Neredeyse tamamı 2 yaşına gelinceye kadar	Üç veya daha fazla sözcükten oluşan cümleler kurmaya başlar.
Birçoğu 12-20 aylık iken	Sayıları tanıyabilir.
Yaklaşık %25’i 17-24 aylık iken	Bütün alfabeyi bilir.
Çoğu 3 yaşına gelinceye kadar	Çoğu renkleri ve harfleri öğrenir. Zengin kelime dağarcığı geliştirir, karmaşık cümleler kurabilmeye başlar.
Birçoğu 3-4 yaşlarında iken	Harfleri, sözcükleri ve sayıları yazabilmeye başalar.
Birçoğu 3,5-4,5 yaşlarında iken	Gerçek olaylara, doğa ve fizik gibi fen bilimlerine karşı fazla ilgi duymaya başlar.
Çoğu 4,5 yaşına gelinceye kadar	Kendi başına bilgisayarı kullanabilmeye başlar.
Çoğu 5 yaşına gelinceye kadar	Sayı saymaya ve sayılar konusunda bazı temel gerçekleri öğrenmeye başlar. Kendine ileri düzeyde kitapların ve hikâyelerin okunmasını istemeye başlar. Kolay kitapları okumaya başlar.
Çoğu 6 yaşına gelinceye kadar	Kitapları zevk ve öğrenmek için okumaya başlar.
Çoğu 6-7 yaş civarında iken	Okulda derslerin yavaş işlenmesi ve derslerdeki tekrarlar nedeniyle şikayet bildirmeye başlar.
Tamamı 7 yaş civarında iken	Kendinden 2-5 yaş daha üst düzeyler için yazılan kitapları okuyabilmeye başlar.
Tamamı 7-7,5 yaşına gelinceye kadar	Bölümlü kitapları okuyabilmeye başlar.

Üçüncü Düzey Üstün Yetenek İşaretleri

Dağılım/Yaş	Özellik
Çoğu doğumdan hemen sonra	Çevreye karşı duyarlılık göstermeye başlar.
Tamamı 6 aylık olana kadar neredeyse	Çevresindeki kişilerin konuştuklarını anlamaya başlar.
Çoğu 10 aylık olana kadar	Kendi kendine kitapları karıştırmaya ve sayfaları çevirmeye başlar.
Çoğu 1 yaşından önce	Ebeveynlerine istediklerini anlatabilmeye başlar. Kitaplara karşı yoğun ilgi göstermeye başlar. Renkleri, şekilleri, rakamları ve harfleri tanımaya başlar.
Çoğu 16 aylık olana kadar	Zengin sözcük dağarcığı geliştirir ve kendini ifade edebilmeye başlar.
Birçoğu 12-15 aylık iken	Bazı sayıların ve harflerin anlamlarını bilir.
Çoğı 15-18 aylık iken	Renklerin birçoğunu bilir.
Neredeyse tamamı 17-24 aylık olana kadar	Bütün alfabeyi öğrenir.
Birçoğu 15-24 aylık iken	Yapboz bulmacalar ile oynamayı sevmeye başlar. Dörtten fazla kelimeden oluşan karmaşık cümleler ile konuşabilmeye başlar. 10’dan daha büyük sayıları sayabilmeye başlar.
Çoğu 20-44 aylık iken	Levhalar ve marketler üzerindeki isimleri okuyabilir.
Birçoğu 2 yaşından önce	Kendine okunan kitapları ezberlemeye başlar.
Birçoğu 2,5 yaşından önce	Harf seslerine ve kısa kelimeleri hecelemeye karşı ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 2,5-3 yaşlarında	Harfleri, rakamları, kelimeleri ve kendi isimlerini yazabilmeya başlar.
Çoğu 3-4 yaşlarında	Bilimsel gerçeklere ve aletlerin çalışma biçimlerine ilgi göstermeye başlar. Atlayarak ve geriye doğru sayabilmeye, basit toplama ve çıkarma işlemleri yapabilmeye başlar.
Neredeyse tamamı 3-3,5 yaşlarına gelinceye kadar	Basit kitapları ezberden de olsa okuyabilmeye başlar.
Çoğu 4-5 yaşına gelinceye kadar	Basit okuma kitaplarını okuyabilmeye başlar.
Çoğu 3-5 yaşlarında iken	Gerçek dışı şeyleri sorgulamaya başlar.
Çoğu 4,5-5,5 yaşlarında iken	Çocuklar için yazılan 1. düzey kitapları okuyabilmeye başlar.
Birçoğu 5,5 yaşına gelinceye kadar	Bazı çarpma ve bölme işlemlerini anlayabilmeye başlar.
Çoğu 6 yaşına gelinceye kadar	Kitapları zevk ve bilgi edinmek için okumaya başlar.
Tamamı 6 yaşlarında iken	Takvim yaşından 2 ile 5 yıl daha üst düzeyde okuyabilmeye başlar.
Tamamı 7-7,5 yaşlarında iken	Gençler için yazılan kitapları okuyabilmeye başlar.

Dördüncü Düzey Üstün Yetenek İşaretleri

Yaş/Dağılım	Özellik
Neredeyse tamamı 1 aylık iken	Kendine okunan kitaplara karşı ilgi göstermeye başlar.
Birçoğu 3-4 aylık iken	Kitaplar favori ilgi alanları olmaya başlar.
Tamamı 6 aylık olana kadar neredeyse	Ebeveynlerin verdiği yönergeleri anlamaya başlar.
Çoğu 5,5-9 aylık iken	Bazı kelimeleri bilir ve söyleyebilir.
Birçoğu 14 aylık olana kadar	Zengin sözcük dağarcığı geliştirir, bu sözcükleri ifadesi iyidir.
Birçoğu 12-15 aylık iken	Bazı harfleri ve sayıları tanımaya ve anlamlarını çıkarmaya başlar.
Birçoğu 15-36 aylık iken	Yapboz bulmacalar ile oynamaktan hoşlanmaya başlar.
Neredeyse tamamı 15-22 aylık iken	Bütün alfabeyi bilir.
Çoğu 20-44 aylık iken	Levhalar ve marketler üzerindeki isimleri okuyabilmeye başlar.
Birçoğu 2 yaşından önce	Kendine okunan kitapları ezberleyebilmeye başlar.
Birçoğu 2,5 yaşından daha önce	Harf seslerine ve kısa kelimeleri hecelemeye ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 15-24 aylık iken	Dörtten fazla kelimeden oluşan karmaşık cümleler ile konuşabilmeye başlar.
Birçoğu 13-20 aylık iken	10’dan daha büyük sayıları sayabilmeye başlar.
Çoğu 3-4 yaşına gelinceye kadar	Bilimsel gerçeklere ve aletlerin çalışma biçimlerine karşı ilgi göstermeye başlar.
Çoğu 3-4 yaşına gelinceye kadar	Atlayarak sayabilmeye, geriye doğru sayabilmeye, basit toplama ve çıkarma işlemleri yapabilmeye başlar.
Çoğu 3-4,5 yaşlarında iken	Bilgisayarı kendi başına kullanmaya başlar.
Çoğu 3,5-4,5 yaşlarında iken	Kitap okuyabilmeya başlar.
Çoğu 3-4 yaşlarında iken	Gerçek dışı şeyleri sorgulamaya başlar.
Birçoğu 5 yaşına gelinceye kadar	Bazı çarpma ve bölme işlemlerini anlamaya başlar.
Çoğu 5 yaşlarında iken çoğu	Zevk ve öğrenmek için kitap okumaya başlar.
Tamamı 6 yaşlarında iken	Takvim yaşından 2 ile 5 yıl daha üst düzeyde okuyabilir.
Tamamı 6-6,5 yaşlarında iken	Gençler için yazılan bölümlü kitapları okuyabilir.

Beşinci Düzey Üstün Yetenek İşaretleri

Yaş/Dağılım	Özellik
Tamamı doğumdan hemen sonra	Çevreye karşı duyarlılık göstermeye başlar.
Birkısmı 3-4 aylık iken	Kitaplar favori ilgi alanları olmaya başlar.
Tamamı 4 aylık iken ya da daha öncesinde	Ebeveynlerin verdiği yönergeleri anlamaya başlar.
Çoğu 6 aylık olana kadar	Kitapların sayfalarını çevirmeye başlar.
Çoğu 5,5-9 aylık iken	Bazı kelimeleri söylemeye ve konuşulanları hemen kapmaya başlar.
Yaklaşık %50’si 1 yaşına gelinceye kadar	Bozuk da olsa konuşmaya başlar.
Tamamı 2 yaş civarında iken	Yetişkin düzeyinde konuşmaya başlar.
Birçoğu 10-14 aylık iken	Bazı harfleri ve sayıları tanımaya ve anlamlarını öğrenmeye başlar.
Birçoğu 12-15 aylık iken	Yapboz bulmacalar ile çok iyi oynamaya başlar.
Birkısmı 18 aylık olana kadar	Müzikal yetenek belirtileri gösterir.
Tamamı 2 yaşına gelinceye kadar	Levhalardaki ve kitaplardaki sözcükleri okuyabilmeye başlar.
Tamamı 20 aylık olana kadar	Kendine okunan kitapları ezberleyebilir.
Tamamı 6-8 aylık olana kadar	Favori tv programları ve video filmleri vardır.
Birçoğu 13-20 aylık iken	10’dan daha büyük sayıları sayabilmeye başlar.
Çoğu 2 yaşından önce	Sözcükleri, sayıları ve kendi isimlerini yazmaya başlar.
Çoğu 18-24 aylık iken	Basit kitapları okumaya başlar.
Çoğu 2 yaşına gelinceye kadar	Atlayarak sayabilmeye, geriye doğru sayabilmeye, basit toplama ve çıkarma işlemleri yapabilmeye başlar. Bilimsel gerçeklere ve aletlerin çalışma biçimlerine karşı ilgi göstermeye başlar.
Tamamı 2 yaşına gelinceye kadar	Kendi kendine bilgisayarı kullanmayı öğrenir.
Tamamı 3,5-4,5 yaşlarında iken	Bölümlü kitapları okuyabilmeye başlar.
Tamamı 4,5-5 yaş civarında iken	Hayal ürünü ve hayal ürünü olmayan kitapları okuyabilmeye başlar.
Tamamı 4 yaşından önce	Soyut matematik kavramlarını ve temel matematik işlemlerini anlayabilmeye başlar.
Tamamı 3,5-4 yaşlarında iken	Yetişkin oyunları oynayabilir.
Tamamı 6 yaşlarında iken	Altı sınıf ileride okuyabilmeye başlar.